Arabulucu, taraflar arasındaki çatışmanın çözümüne yardımcı olmak amacıyla arabuluculuk sürecini idare eden ve arabuluculuk yöntemlerini bilip uygulayabilen tarafsız gerçek kişidir.

Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nda arabuluculuk sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, tarafların çözüm üretemediklerinin ortaya çıkması hâlinde çözüm önerisi de getirebilen, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyari olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemi olarak tanımlanmıştır.

Arabuluculuk süreci ihtiyari olarak başlatılabileceği gibi kanun gereği dava şartı olarak da başlatılabilmektedir.

Yabancılık unsuru taşıyanlar da dâhil olmak üzere, ancak tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş veya işlemlerden doğan özel hukuk uyuşmazlıklarının çözümlenmesi için arabuluculuğa başvurulabilir. Kanun aile içi şiddet iddiasını içeren uyuşmazlıkları
istisna tutmuştur.

Avukat, hukuki ilişkilerin düzenlenmesi ve hukuki uyuşmazlıkların çözümünde bilgi ve tecrübesini adaletin hizmetine ve kişilerin yararlanmasına sunan kimsedir. Avukat uyuşmazlık taraflarından birini temsil eder; onun hak ve menfaatlerinin korunmasına yardımcı olur; dolayısıyla taraflıdır. Arabulucu ise uyuşmazlığın çözümüne yardımcı olur, tarafı temsil etmez; bilakis tarafsızdır. Avukat hukuki bilgisi ile taraflara hizmet sunarken arabulucu, tarafa hukuki açından görüş vermez, yol göstermez. Ancak bu konuda bir ihtiyaç olması halinde, ihtiyaç duyan taraflara bir avukata başvurarak yasal tavsiye almalarını önerebilir.

Taraflar arabulucuya başvurmak, süreci devam ettirmek, sonuçlandırmak veya bu süreçten vazgeçmek konusunda tamamen serbesttir. Arabuluculukta çözüm ve anlaşmanın şartları her durumda tarafların kontrolündedir. 

Hakem, özel hukuk uyuşmazlıklarının yargısal yolla çözümünde yer alır ve tahkim süreci, üçüncü bir kişinin yani hakemin uyuşmazlık hakkında nihai kararı ile sona erer. Hakim ise devlet adına yargılama yapıp uyuşmazlık hakkında yargılama yoluyla nihai kararı veren kişidir. Hakimin verdiği karar, taraflar için bağlayıcıdır ve tarafların yargılamanın sonucu üzerinde bir kontrolü yoktur. 

Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nda tarafların ve görüşmelere katılan diğer kişilerin arabuluculuk faaliyeti çerçevesinde kendisine sunulan veya diğer bir şekilde elde ettiği bilgi ve belgeler ile diğer kayıtları gizli tutmakla yükümlü olduğu hüküm altına alınmıştır. Kanuna göre taraflar birlikte karar vererek gizlilik kuralının uygulanmamasını sağlayabilirler.

Gizlilik kuralı ile hedeflenen tarafların kendisini daha iyi anlatabilmesi ve özellikle duygularını ifade edebilmesinin sağlanmasıdır. Böylelikle çözüm, tarafların ilişkisinin devamını sağlayabilecek ve yeni uyuşmazlıkların önüne geçilebilecektir.

İhtiyari olarak başlatılan arabuluculuk sürecinde anlaşma olsun veya olmasın arabulucu ücreti Arabuluculuk Asgari Ücret tarifesi uyarınca belirlenen miktarın altında kalmamak üzere taraflarca ödenir. Taraflar arabuluculuk ücretinin eşit veya farklı oranlarda paylaşılmasına karar verebilir.

Dava şartı arabuluculukta taraflarca anlaşma sağlanamaması halinde arabuluculuk ücreti, dava açıldığı takdirde haksız çıkan taraftan tahsil edilmek üzere Adalet Bakanlığı tarafından karşılanacaktır. Şayet taraflar dava şartı arabuluculuk sürecinde anlaşma sağlarsa arabuluculuk ücretinin eşit veya farklı oranlarda paylaşılmasına karar verebilir.

Tüketici uyuşmazlıklarında anlaşma olsun veya olmasın arabuluculuk ücretini Adalet Bakanlığı öder.

Hukuk Uyuşmazlıkları Kanunu’nda dava şartı arabuluculuk sürecinde arabulucu tarafından organize edilen ilk toplantıya katılım sağlanmadığı takdirde, toplantıya katılmayan tarafın davada kısmen veya tamamen haklı çıksa bile yargılama giderinin tamamından sorumlu tutulacağı ve ayrıca bu taraf lehine vekalet ücretine hükmedilmeyeceği ifade edilmiştir. Her iki tarafın da ilk toplantıya katılmaması sebebiyle sona eren arabuluculuk faaliyeti üzerine açılacak davalarda tarafların yaptıkları yargılama giderleri kendi üzerlerinde bırakılacaktır.